Diabeł Dziuplik
Łukasz Bernady – „O diable Dziupliku i pożarach obornickiej fary”.
Zdarzyło się to dawno temu, kiedy Oborniki były drewnianą osadą. W miejscu obecnej fary stał spróchniały dąb. Niektóre gałęzie jeszcze wypuszczały liście, a w świetle księżyca drzewo wyglądało jak wielopalczasta łapa olbrzyma. Nocą ludzie omijali stary dąb. Wieść głosiła, że w tym miejscu kusi. Od czasu do czasu z dziupli pobłyskiwały straszne ślepia. Niekiedy obok pnia majaczył mroczny cień. Rozlegały się też pojękiwania i szyderczy śmiech. Wszystko dlatego, że w pniu dębu zamieszkał psotny diabeł Dziuplik. Czyhanie na ludzkie dusze nie sprawiało mu tyle radości, co płatanie figli. A to wracającemu z targowiska chłopu koła w wozie unieruchomił, a to zwiał mieszczce chustkę z głowy. Najbardziej lubił się zmieniać w swawolny wiatr. Zrywał się, nie wiadomo dlaczego, dmuchał, i świstał po całej okolicy… Przez długi czas mieszkańcy znosili te psoty, ale przyszła kryska na matyska. Pewnego razu do Obornik zawitał wędrowny kaznodzieja. Przy obiedzie u wójta rozmowa zeszła na kuszenie przy dębie. – Skoro tam licho siedzi – rzekł wójt – zetnijmy drzewo. A co wy radzicie, świątobliwy ojcze? – Za mało! Trzeba w owym miejscu plugawym świątynię Bożą wybudować, aby lud nieustannie chwałę Najwyższemu głosił. To niezawodnie diabelskie moce przegna. Wkrótce przy dębie egzorcyzmy uczyniono. Diabeł opuścił drzewo i niewidziany przez nikogo patrzył z dachu pobliskiej chaty, jak drwale rąbią dąb, jak murarze fundamenty stawiają, drewniane belki zwożą. Prawdziwą wściekłością zapałał, gdy odkrył, że budują kościół! Gmach miał spadzisty dach kryty gontem, a szczyt ozdobiła wieżyczka z krzyżem! Potem rozbrzmiały dźwięki dzwonów i śpiewy! Tego było Dziuplikowi za wiele! Zgrzytał zębami, targał kudły i gadał sam do siebie: – Czekajcie, zemszczę się zemszczę! Fiksum-dyrdum! Bale-bale! Ja ten kościół wam rozwalę! Aż przypomniał sobie, skąd się w dębie wzięła dziupla. Wydrążyły ją larwy chrząszczy! Prędko w wiatr się przemienił, popędził do lasu i robactwo zaczął zwoływać. I zleciały się do kościoła wielkie koziorogi, szare spuszczele i całkiem małe kołatki. Po pewnym czasie w ścianach, w suficie i w dachu zaczęło się rozlegać: skrobu-skrobu! chrupu-chrupu! Tymczasem lata mijały, deszcze padały, wiatry świstały, a promienie słoneczne suszyły gonty i belki. Kościół sczerniał, dach się zapadł, wieżyczka pochyliła się jak głowa zmęczonego starca. Teraz już całą nawę i przedsionek napełniały chrupania. Drewno belek zmieniało się w pył. Cieszył się diabeł: „Wreszcie! Kościółczysko się zawali!” I pod postacią wiatru w dach uderzał i słuchał z przyjemnością, jak budowla trzeszczy. Aż przyjechali ludzie z wozami i zabrali się do rozbierania dachu. Spadały na ubitą ziemię belki ścian. Uradowany Dziuplik w powietrzu tańcował, czapki robotnikom z głów zdmuchiwał, pył z rozkruszonych belek wzbijał i o kaszel ludzi przyprawiał. Radość nie trwała jednak długo. Ledwie kościół rozebrano, a zaraz nowe ściany piąć się w górę zaczęły. Już nie drewniane, ale ceglane! Jeszcze potężniejsze, jeszcze bardziej strzeliste! Diabeł ze zgrozą patrzył na gotyckie sklepienia, na wąskie okna, na spadzisty dach i drewnianą wieżę. A gdy w nowym kościele rozdzwoniły się dzwony, łeb rozbolał diabła jak nigdy!
Najbardziej go rozwścieczyło, że za patronkę nowej świątyni obrano Matkę Bożą, bo to imię budziło u diabłów wielki strach. – Czekajcie tylko – szeptał ze złością. – Zemszczę się, zemszczę! Fiksum-dyrdum! Bale-bale! Ja ten kościół w końcu spalę! Mijały stulecia. Aż pewnego razu nad Oborniki napłynęły sine chmury i rozpętała się burza straszliwa. Wśród szumu wiatru i deszczu grzmiało złowrogo. Dziuplik aż krzyknął z uciechy: – Piorun! Pioruna mi trzeba! Fiksum-dyrdum! Bale-bale! Ja ten kościół w końcu spalę! I czy to zdziałał jakiś krewniak piekielny Dziuplika, czy przypadek – nagle mrok rozdarła straszliwa błyskawica i uderzyła w wieżę. Wśród ponurego łoskotu gromu zatrzeszczało, zadymiło, roztańczyły się płomienie i buchnął ogień. W mgnieniu oka zapłonęła wieża! Dziuplik tymczasem chwytał iskry i garściami przenosił je na dach. Na próżno dzwonił dzwon, daremnie mieszczanie biegali z wiadrami, daremnie zlewali gorące mury wodą. Wśród syku i huku spalił się dach z wieżą. Lecz co to? Na miejscu pożaru znowu zjawili się majstrowie, rusztowania ustawili, wieżę nową postawili, nowymi belkami umocnili i jeszcze wyżej pod niebo wznieśli. – Tak być nie może! – wściekał się diabeł. – Zemszczę się, zemszczę! Fiksum-dyrdum! Bale-bale! Ja ten kościół w końcu spalę! Wkrótce przez ziemię wielkopolską przeszli najeźdźcy szwedzcy, potem armie pruskie, brandenburskie i rosyjskie. Przemijały pokolenia. W końcu zjawił się też Napoleon ze swoją Wielką Armią. Pokonawszy wrogów Polski, Prusy i Austrię, dążył na wschód, by złamać potęgę Rosji. Niestety – w kilka lat potem resztki pobitej armii w popłochu cofały się przed Rosjanami. Podobno właśnie któryś z rosyjskich najeźdźców znowu zaprószył ogień w Obornikach. Gdy tylko diabeł Dziuplik poczuł zapach dymu, zmienił się w wiatr i popędził rozniecać pożar. Ogień wypełnił rynek i ulice, mieszkańcy ledwie uchodzili z życiem. Cały ich dobytek poszedł z dymem. A diabeł wreszcie rzucił płomienie na znienawidzony kościół. Smukła wieża spłonęła jak pochodnia i runęła z łoskotem. Dach wypalił się doszczętnie. Legły w gruzach sklepienia. Podobny los spotkał i inne budowle w mieście. Dziuplik szalał z radości: „Udało się! Koniec z kościołem! Koniec z Obornikami! Wszystko lasem zarośnie i znów w dębie zamieszkam!”. Jednak oborniczanie ochłonęli po nieszczęściu i miasto z kościołem odbudowali. Wściekły diabeł piszczał, huczał, świstał, zgrzytał zębami, ale nic nie mógł zrobić. Tylko to go trochę ucieszyło, że nie odnowiono smukłej wieży. Jej miejsce zajęła niższa wieża, kryta daszkiem przypominającym namiot. Od tamtej chwili nie słychać o diable Dziupliku. Znikł, jakby zapadł się pod ziemię, i zaprzestał swojej zemsty. Czort jeden wie, co się z nim stało.
The Devil Dziuplik
Łukasz Bernady
„About the Devil Dziuplik and the fires in the Oborniki's Parish Church”
It happened a long time ago, when Oborniki was just a wooden settlement. On the site of the present-day Parish church stood a old rotten oak tree. Some of the branches were still had leaves, and in the moonlight the tree looked like the many-fingered hand of a giant. People avoided the old oak at night. The rumour was that it was haunted. From time to time, spooky lights flashed from the hallow. Occasionally, a gloomy shadow would flicker past the trunk. There were also groans and mocking laughter coming out of the dark. All because the mischievous devil named Dziuplik had taken up residence in the trunk of the old rotten oak tree. He did not enjoy stealing and tempting human souls as much as playing tricks on them. One day he immobilised the wheels of a wagon of a peasent that was returning from the market, the next he snatched a handkerchief from a townswoman's head. What he liked best was to change into a playful wind and roam around town causing mischief. For a long time, the inhabitants put up with his antics, but then one day everything changed. Once upon a time a travelling preacher came to Oborniki. Over dinner at the mayor's house, the conversation turned to haunting by the oak tree. -" Since the devil is living there," said the mayor, "let's cut down the tree! What do you advise, holy father?" - "Not enough!" said the preacher ,"We need to build a temple of God in this filthy place, so that the people will constantly praise the Lord there. This will surely chase away the devil's powers! " Soon an exorcism was performed on the oak and the the devil left the tree scared away by holy powers. Unseen by anyone he watched from the roof of a nearby cottage as lumberjacks chopped down the the old rotten tree he called home, as bricklayers laid the foundations and builders brought in wooden beams. He was truly enraged when he discovered that they were building a church! The edifice had a sloping shingled roof and the top was adorned with a turret with a cross! Then the sound of bells and singing rang out! This was more than enough for Dziuplik! He gnashed his teeth, ruffled his shags and chattered to himself: - "Wait, I'll have my revenge! Fiksum-dyrdum! Bale-bale! I will smash this church!" Then he pondered and schemed until he remembered where the hole in the oak tree came from. It was hollowed out by a beetle larvae! He quickly turned into the wind, rushed into the forest and began to summon all the wood eating bugs and vermin he could find. And then he blew all those insects and vermin into the church. After a while, the sound began to ring out in the walls, the ceiling and the roof: scratch- scratch! chomp-chomp! Time passed, the rains fell, the winds whistled and the sun's rays dried the shingles and beams while the vermin ate. By now the entire nave and vestibule were filled with crunches. The wood of the beams was turning to dust! The devil rejoiced: "Finally! The church will collapse!" And, in the guise of wind, he banged on the roof and listened with pleasure as the building creaked and groaned. Then the men with the carts arrived and set about dismantling the roof. The exultant Dziuplik danced in the air, blew workers' hats off their heads, stirred up dust from the crumbled beams and made people cough. But the joy did not last long. Barely had the church been demolished, and immediately the new walls began to go up. No longer wooden, but brick! Even more powerful, even more towering! The devil looked at the gothic vaults, the narrow windows, the sloping roof and the wooden tower with horror. And when the bells rang in the new church, the devil's head hurt like never before! What enraged him most was that the new church had chosen the Mother of God as its patron saint, a name which the devils feared greatly. - "Just wait," he whispered angrily. - "I'll get my revenge, I'll get my revenge! Phiksum-dyrdum! Bale-bale! I will burn down this church at last!" Centuries passed. Then, one day, blue clouds came over Oborniki and a terrible storm broke loose. The wind rustled and the clouds thundered ominously. Dziuplik shouted with delight: - "Lightning! I need lightning! Phiksum-dyrdum! Bale-bale! I'll burn this church down at last!" And whether it was made by Dziuplik’s relative or coincidence that did it - suddenly the darkness was torn apart by a terrible lightning bolt and struck the tower. Amidst the grim rumble of thunder, it crackled, smoke billowed, flames danced and fire burst forth. In the blink of an eye the tower was ablaze! Meanwhile, Dziuplik was catching sparks and carrying them by handfuls to the roof. In vain the bell rang, in vain the townsfolk ran with buckets, in vain they poured water over the hot walls. Amidst the hissing and banging, the roof and tower burned. But then Dziupliks victory was short lived as again the foremen returned to the church after the fire, put up scaffolding, erected a new tower, reinforced it with new beams and raised it even higher into the sky. - "This cannot be!" - the devil was furious. - "I will have my revenge, I will have my revenge! Phiksum-dyrdum! Bale-bale! I will burn down this church at last!" Soon the Swedish invaders passed through the land of Wielkopolska, then the Prussian, Brandenburg and Russian armies. Generations passed. Finally, Napoleon also appeared with his Grand Army. Having defeated Poland's enemies, Prussia and Austria, he strove eastwards to break the might of Russia. Unfortunately - a few years later, the remnants of the beaten army were retreating from the Russia in panic. It is rumoured that one of the Russian invaders had just set fire to Oborniki again. As soon as the devil Dziuplik smelled smoke, he turned into the wind and rushed to start a fire and spread it all around town. The fire filled the market square and streets, the inhabitants barely escaped with their lives. All their belongings went up in smoke. Then the devil finally cast flames on the hated church. The slender tower burned like a torch and collapsed with a clatter. The roof burned to the ground. The vaults lay in ruins. Other buildings in the town suffered a similar fate. Dziuplik went wild with joy: "I did it! No more church! No more Oborniki! Everything will be overgrown with forest and I will live in an oak again!". However, the citizens of Oborniki cooled down after the misfortune and rebuilt the town with the church. The furious devil squealed, huffed, wheezed and gnashed his teeth, but there was nothing he could do. The only thing that pleased him a little was that the slender tower was not restored. Its place was taken by a lower tower, covered by a tent-like canopy. Since then, no one has heard of the mischievous devil Dziuplik. He disappeared, as if he had sunk into the ground, and ceased his vengeance. No one knows what happened to him.
Vom Teufel Dziuplik
Łukasz Bernady
Vom Teufel Dziuplik und der Pfarrkirche in Oborniki
Es war einmal vor langer Zeit, als Oborniki eine hölzerne Siedlung war. An der Stelle der heutigen Pfarrkirche stand eine morsche Eiche. Die entlaubten Äste sahen im Licht des Mondes wie die mehrfingrige Klaue eines Riesen aus. Um den Baum machten die Menschen einen großen Bogen. In der Gegend sagte man, dass es hier geistert. Von Zeit zu Zeit funkelten wilde Augen in einer Baumhöhle. Neben dem Stamm konnte man einen düsteren Schatten sehen. Ab und zu war ein höhnisches Lachen zu hören. Alles, was zu den seltsamen Zeiten passierte, wurde einem schelmischen Teufel zugeschrieben, der den Stamm der alten Eiche für sein Zuhause gewählt hatte. Der Einblick in die menschliche Seele machte ihm nicht so viel Spaß wie die Witze. Als ein Bauer vom Marktplatz zurückkam, hielt er das Rad in seinem Wagen an, ein andermal wehte er das Tuch einer Bürgerin weg. Am liebsten verwandelte er sich in einen Wind, blies und pfeife in der ganzen Gegend.
Die Bürger waren lange geduldig, endlich hatten sie doch genug – wer Wind säh wird Sturm ernten! Eines Tages kam ein Wanderprediger in Oborniki an. Im Haus der Bürgermeister gab es ein feierliches Mittagessen. Das Hauptthema des Gesprächs war die alte Eiche. Wenn der Teufel dort sitzt – sagte der Bürgermeister – lasse ich den Baum fällen. Was meint Ihr, Pater?
– Das reicht uns nicht! An diesem Ort sollte eine Kirche aufgebaut werden, in dem Herzlichkeit Gottes verkündet wird. Das ist ein einziger Weg, den Teufel zu vertreiben. Bald wurde ein Exorzismus bei der Eiche durchgeführt. Der Teufel hat seine Baumhöhle verlassen und schaute unsichtbar vom Dach einer nahe gelegenen Hütte, wie Holzfäller die alte Eiche fällen und den Baumstamm durchsägen, Maurer Fundamente legen, Bauarbeiter Holzbalken bringen. In echter Wut fiel der Teufel erst damals, als er entdecke, dass alle diese Leute die Kirche bauen! Das Gebäude hatte ein schräges Dach, mit Schindel bedeckt und ein Türmchen, mit einem Kreuz gekrönt! In der ganzen Gegend erklangen Glocken und Lieder! Für den Teufel, der von der Baumhöhle (poln. dziupla) Dziuplik benannt wurde, war es zu viel! Vor Wut knirschte er mit Zähnen, zerzauste sein Feld und sprach zu sich selbst: Wartet mal! Ich werde noch die Rache nehmen! Fiksum-dyrdum! Bale-bale! – sagte er den Zauberspruch. Auf einmal erinnerte er sich daran, wie Larven und Holzwürmer den Stamm der alten Eiche ausgehöhlt hatten. Er verwandelte sich in ein Wind und eilte in den Wald. Bald wurden allerartige Ungeziefer wie große Steinbockkäfer, Balkenböcke und kleine Nagekäfer in die Kirche geschickt. An der Stelle begannen sie die Wände, die Decke und das Dach zu bohren. Knackig-knackig! – überall waren Geräusche zu hören. Jahre vergingen, es regnete, die Sonne trocknete die Schindel und die Holzbalken. Die Kirche wurde geschwärzt, das Dach stürzte ein und der Turm war wie der Kopf eines Alten geneigt. Das Holz der Balken hat sich in Staub verwandelt. Dziuplik war glücklich: Endlich! Die Kirche wird zusammenbrechen! Als Wind schlug er auf das Dach und lauschte mit Freude, wie das Bauwerk knarrt. Bald wurde in der Stadt entschieden, dass die zerstörte Kirche abgerissen werden muss. Die Wandbalken fielen auf den harten Boden. Dziuplik tanzte vor Freude, wehte den Arbeitern Mützen weg. Der Staub vom verrotteten Holz schwebte in der Luft und brachte die Menschen zum Husten. Die Freude des gemeinen Teufels dauerte doch nicht lange.
Die Kirche wurde in der kurzen Zeit wieder aufgebaut. Nicht mehr aus Holz, sondern aus Ziegelsteinen! Mächtiges und aufragendes Bauwerk! Mit Entsetzen sah Dziuplik auf gotische Gewölbe, schmale Fenster, schräges Dach und noch höheren hölzernen Turm. Und als die Glocken erklangen, bekam der Teufel Kopfschmerzen. Nicht zu fassen! Das Schlimmste war es für Dziuplik, dass für die Schutzpatrone der Kirche die heilige Muttergottes gewählt wurde. Das ist der Name, der bei allen Teufeln eine große Angst hervorruft! Wartet mal, ich werde bald die Rache nehmen! Fiksum-dyrdum! Bale-bale! – sagte er den Zauberspruch. Die Kirche werde ich in Brand setzen! Es dauerte nicht lange und es gab ein schreckliches Gewitter. Es blitzte und donnerte in der ganzen Stadt. Dziuplik schrie vor Freude: Blitzen! Das brauche ich genau! Jetzt kann ich die Kirche in Brand setzen! Als er nur die Worte aussprach, wurde der Kirchenturm vom Blitz getroffen. Es begann zu rauchen und die herausschlagenden Flammen breiteten sich schnell aus. Vergeblich erklang die Glocke, vergeblich liefen die Bürger mit den Eimern, um die heißen Wände mit dem Wasser zu gießen. Inmitten des Lärms war das Dach mit dem Turm ausgebrannt. Aber was soll das bedeuten? An der Stelle des Feuers erschienen wieder Fachleute und Meister, das Gerüst wurde aufgestellt, der Turm schnell abgebaut, die neuen Balken gestärkt. Der Turm rangt noch höher in den Himmel! – Kaum zu glauben! sagte der Teufel wütend. Ich werde noch die Rache nehmen! Fiksum-dyrdum! Bale-bale! – sagte er den Zauberspruch. Ich werde diese Kirche endlich in Brand setzen!
Bald zogen die schwedischen Truppen, dann preußischen, brandenburgischen und russische Armee durch das großpolnische Land. Inzwischen folgten Generationen der Bürger aufeinander. Schließlich zog auch Napoleon mit seiner Großarmee ein. Nachdem er Feinde Polens: Preußen und Österreich besiegt hatte, marschierte nach Osten, um die Macht Russland zu brechen. Nach einigen Jahren mussten sich die letzten russischen Truppen zurückziehen. Man hatte gesagt, dass einer der russischen Soldaten in Oborniki ein Feuer legte. Sobald der Teufel Dziuplik einen Rauch roch, verwandelte er sich in den Wind und machte das Feuer. Die Flammen breiteten sich auf dem Markt und umliegenden Straßen. Die Menschen überlebten kaum den großen Stadtbrand. Ihr ganzes Hab und Gut verloren sie. Schließlich setzte der Teufel auch die von ihm verhasste Kirche in Brand. Der schlanke Turm war schnell abgebrannt und nach einem lauten Knall stürzte die Konstruktion zusammen. Ein ähnliches Schicksal traf auch andere Gebäude in der Stadt. Der Teufel Dziuplik konnte jubeln: „Endlich! Schluss mit der Kirche! Schluss mit der Stadt!
Allerdings bauten die Bürger nach dem Brand die Stadt mit der Kirche wieder auf. Der Teufel war wütend, brüllte, knitschende Zähne, war aber nicht in der Lage, etwas zu tun. Dziuplik war nur ein wenig darüber froh, dass der hohe Turm nicht abgebaut wurde. Stattdessen wurde ein Türmchen mit einem Zeltdach errichtet. Seit diesen Ereignissen hörte man nichts mehr von Dziuplik. Er verschwand, als wäre er unter dem Boden zusammengebrochen und hörte auf, sich zu rächen. Weiß der Teufel, was mit ihm passiert ist!
Obornicka fara.
Parafia w Obornikach mogła istnieć już w XII wieku i skupiała się wokół usytuowanego niedaleko rynku drewnianego kościoła. Początkowo miał on wezwania: św. Andrzeja i św. Stanisława, w r. 1444 – św. Trójcy i św. Andrzeja, a w r. 1499 – św. Jana Chrzciciela i św. Agnieszki. Wezwanie Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej otrzymał w 1510 r. Kościół wymurowano w XV i XVI wieku jako jednonawową świątynię w stylu gotyckim. Pod koniec XVI wieku dobudowano do strony północnej nawę boczną i obie połączono jednym dachem z gontu, który wieńczyła drewniana wieża. Budowla kilkakrotnie doświadczała powodzi i pożarów. Potem była odnawiana i przebudowywana. W drugiej poł. XVIII w. od strony południowej dobudowano kaplicę Matki Boskiej Różańcowej, którą połączono z nawą główną arkadą ostrołukową. Do największych klęsk należały pożary: dwa wywołane uderzeniem pioruna (w 1655 r. i w 1757 r.) oraz wielki pożar Obornik, który spustoszył miasto w 1814 r. W trakcie tego ostatniego uległa zniszczeniu drewniana część wieży oraz gotyckie sklepienie świątyni. W wyniku prac reparacyjnych powstała murowana wieża, którą przykryto dachem namiotowym. Gotyckich sklepień nie odtworzono, lecz zastąpiono je drewnianym stropem. Zakrystia i kruchta boczna są efektem rozbudowy dokonanej w 1926 r. Centralnym miejscem kościoła jest murowany, późnobarokowy ołtarz główny z drugiej połowy XVIII wieku z obrazem przedstawiającym Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, pochodzącym z przełomu XVIII i XIX wieku oraz wizerunkiem Chrystusa Zbawiciela Świata z początku XX wieku. Po obu stronach ołtarza umieszczono figury aniołów, które podtrzymują kandelabry. Na wieży w 1986 r. zawieszono trzy dzwony: Wniebowzięta, Jan Paweł II – Papież Polak oraz Święty Kazimierz. Przez wiele stuleci kościół NMP Wniebowziętej był jedyną świątynią parafialną w mieście i służył wiernym nieprzerwanie do czasu okupacji hitlerowskiej, kiedy to został zamieniony na magazyn wojskowy i zbezczeszczony. Po wojnie odzyskał swoją funkcję. W miarę przybywania ludności zaistniała potrzeba zorganizowania kilku nowych parafii miejskich.
